Çoğu insanın açgözlü mü yoksa cömert mi olduğuna inanıyorsunuz? Hafızamıza ya da içgüdülerimize güveniyorsak, her iki sonucu da destekleyebilecek hikaye örnekleri bulmak kolaydır. Ancak bu cevaplanabilecek bilimsel bir sorudur. Bu soruyu özel olarak inceleyen bazı araştırmalar olsa da, bunlar genellikle üniversite laboratuvarlarında ya da bahislerin oldukça düşük olduğu (10 dolar ya da daha az) çevrimiçi çalışmalarda yürütülmüştür.
Açgözlü ve daha rasyonel bir bakış açısıyla, bir deneye katılan ortalama bir katılımcının 10 dolarının 0 dolarını bir yabancıya ya da yeni tanıştığı başka bir katılımcıya bağışlaması beklenir. Öte yandan, cömertlik perspektifinden bakıldığında, katılımcının ödemeyi yarı yarıya (hatta daha cömertçe) bölüşmesi ve diğer katılımcıya 5 dolar veya daha fazlasını vermesi beklenebilir. Ortalama bir kişi bu senaryoda 2,80 dolar verir, ancak çoğumuzun 10 doları bozuk para olarak göreceği düşünüldüğünde bu bulgudan bir anlam çıkarmak zordur.
Kısa bir süre önce bir grup araştırmacı TED organizasyonuyla ortaklaşa bu soruyu araştırmaya çalıştı.1 TED cömertçe 200 şanslı kişiye (evet, doğru okudunuz) 10.000’er dolar verdi; bu da aslında bu katılımcıların hiçbir şarta bağlı olmayan bir piyango kazandıkları anlamına geliyordu (paranın tamamını biriktirmek yerine üç ay içinde harcamalarının istenmesi dışında). Bu katılımcılar üç düşük gelirli ülkeden (Endonezya, Brezilya, Kenya) ve dört yüksek gelirli ülkeden (Avustralya, Kanada, İngiltere, ABD) geliyordu. Sonraki üç ay boyunca, katılımcılardan bu paranın ne kadar cömertçe ve ne kadar bencilce harcandığını incelemek için harcamalarını takip etmeleri istendi. Harcamalarını birkaç ay sonra araştırmacılara bildirdiler. Araştırmacılar her katılımcıya 10.000 dolar verip riskleri çok yüksek hale getirdiğinde ne oldu?
Bulgu 1: İnsanlar Çok Cömert!
Bu çalışmanın kurgusunu okuduktan sonra, insanların para konusunda bencil olmasını beklediğimi itiraf etmeliyim. Eğer siz de benim gibi düşünüyorsanız, şaşırmaya hazır olun. Katılımcılar aldıkları 10.000 doların 6.431 dolarını diğer insanlar için harcadılar. Açık olmak gerekirse, katılımcıların kişisel olarak fayda sağladıkları bazı davranışlar da buna dahildir (arkadaşlarını yemeğe çıkarmak veya bir aile tatili için ödeme yapmak gibi). Ancak yine de insanlar çok cömert. Katılımcılar 1.697 doları kesinlikle hayır kurumlarına veya kar amacı gütmeyen kuruluşlara bağışladı. Riskler yüksek olduğunda insanların cömert olması için bir puan.
Bulgu 2: İzlenim Yönetimi Meselesi
Araştırmacılar, riskler yüksek olduğunda insanların cömert mi yoksa bencil mi olduğu sorusuna ek olarak, itibar kaygılarının bencilce mi yoksa özverili bir şekilde mi harcama yapmayı seçtiğimizi nasıl etkilediğini araştırmak istediler. Bunu başarmak için, katılımcıların harcamalarını kendilerine saklamalarını (düşük itibar kaygısı) ya da harcama kararlarını Twitter’da paylaşmalarını (yüksek itibar kaygısı) sağladılar.
Şaşırtıcı bir şekilde, izlenim yönetimi değişkeninin hiçbir etkisi olmamıştır. Mini piyango talihlileri, harcamalarını Twitter’da paylaşmalarına ya da kendilerine saklamalarına bağlı olarak daha fazla ya da daha az cömert davranmadılar. Yazarlar, Twitter grubunun daha cömertçe harcama yapmasını beklediklerini, ancak bu tahminin veriler tarafından desteklenmediğini itiraf etmişlerdir. İnsanların cömert davranmak için harcamalarını herkese göstermeleri gerekmiyordu.
Ana Fikir
Bu deneyden ne öğrenebiliriz? Öncelikle, piyango bileti almayı bırakın ve TED deneylerine kaydolmaya başlayın. Tüm ciddiyetiyle, TED insanlık için iyi haberler buluyor. İnsanlar, sosyal medyadaki izlenimlerini yönetip yönetmediklerinden bağımsız olarak, para konusunda cömert görünüyorlar. Aile üyelerimiz ve arkadaşlarımız için ya da onlarla birlikte para harcamayı seviyoruz ve hatta önemli bir miktarı (yüzde 16-17) hayır kurumlarına bağışlıyoruz. Kucağınıza 10.000 dolar düşmesi senaryosu oldukça sıra dışı olsa da, insanların temelde açgözlü mü yoksa cömert mi olduğu konusunda bize bir fikir veriyor. Ve biz oldukça cömertiz.
Kaynaklar
Dwyer, R. J., Brady, W. J., Anderson, C., & Dunn, E. W. (2023). Are People Generous When the Financial Stakes Are High? Psychological Science, 34(9), 999–1006. https://doi.org/10.1177/09567976231184887
